Một động thái lịch sử: LHQ tuyên bố rằng môi trường sống lành mạnh là quyền của con người

Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ngày 28 tháng 7 năm 2022 tuyên bố rằng tất cả mọi người trên hành tinh đều có quyền có một môi trường sống lành mạnh, một nhà ủng hộ động thái này nói rằng đây là một bước quan trọng trong việc chống lại sự suy giảm đáng báo động của thế giới tự nhiên.

Trong một nghị quyết được thông qua vào sáng thứ Năm tại trụ sở Liên Hợp Quốc ở thành phố New York, Đại hội đồng cho biết biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường là một trong những mối đe dọa cấp bách nhất đối với tương lai của nhân loại. Nghị quyết này kêu gọi các quốc gia tăng cường nỗ lực để đảm bảo người dân của họ được tiếp cận với một "môi trường trong sạch, lành mạnh và bền vững."

Nghị quyết không có giá trị pháp lý ràng buộc đối với 193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc. Nhưng những người ủng hộ hy vọng nó sẽ có tác động nhỏ giọt từ trên xuống, thúc đẩy các quốc gia ghi nhận quyền có môi trường lành mạnh trong hiến pháp quốc gia và các hiệp ước khu vực, đồng thời khuyến khích các quốc gia thực hiện các luật đó. Những người ủng hộ nói rằng điều đó sẽ mang lại cho các nhà vận động môi trường nhiều đạn dược hơn để thách thức các chính sách và dự án phá hoại sinh thái.

Phiên họp Đại hội đồng về Xây dựng Hòa bình và Nhân quyền. Ảnh của UN

Bà Inger Andersen, Giám đốc Điều hành Chương trình Môi trường LHQ (UNEP) cho biết: “Nghị quyết này gửi đi một thông điệp rằng không ai có thể lấy đi tự nhiên, không khí và nước sạch, hoặc khí hậu ổn định khỏi chúng ta - ít nhất, mà không gặp phải sự chống trả”.

Nghị quyết được đưa ra khi hành tinh này vật lộn với cái mà bà Andersen gọi là cuộc khủng hoảng ba chiều cấp hành tinh gồm biến đổi khí hậu, suy giảm tự nhiên và đa dạng sinh học, và ô nhiễm và chất thải. Nếu không được kiểm soát, nghị quyết mới cho biết những vấn đề này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho người dân trên khắp thế giới, đặc biệt là người nghèo, phụ nữ và trẻ em gái.

Nghị quyết của Đại hội đồng tuân theo một loạt các cải cách pháp lý tương tự ở cấp quốc gia và quốc tế. Vào tháng 4, Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc đã tuyên bố việc tiếp cận với "môi trường trong sạch, lành mạnh và bền vững" là quyền con người.

Đầu năm nay, các quốc gia ở Mỹ Latinh và Caribe đã cam kết bảo vệ nhiều hơn cho những người được gọi là nhà bảo vệ môi trường, bao gồm cả người dân bản địa vận động chống lại việc khai thác gỗ, đào mỏ và thăm dò dầu trong các khu bảo tồn. Vào năm 2021, báo cáo cho biết rằng 227 nhà bảo vệ môi trường đã bị giết hại. Và năm ngoái, tiểu bang New York đã thông qua một sửa đổi hiến pháp đảm bảo cho công dân quyền được hưởng một "môi trường trong lành."

Những thay đổi đó diễn ra khi các nhà vận động môi trường ngày càng sử dụng luật pháp để buộc các quốc gia giải quyết các vấn đề môi trường cấp bách như biến đổi khí hậu.

Người đàn ông Mỹ bản địa Lakota tại Pow Wow. Ảnh của Andrew James / Unsplash

Vào năm 2019, sau vụ kiện của một nhóm hoạt động môi trường, tòa án cấp cao nhất của Hà Lan đã yêu cầu Chính phủ Hà Lan phải làm nhiều hơn nữa để cắt giảm lượng khí thải carbon, cho rằng biến đổi khí hậu là mối đe dọa trực tiếp đối với nhân quyền.

Gần đây hơn, tòa án tối cao của Brazil đã tuyên bố thỏa thuận về biến đổi khí hậu Paris là một hiệp ước nhân quyền, nói rằng hiệp định này nên thay thế luật quốc gia. Những người ủng hộ hy vọng nghị quyết mới nhất của Đại hội đồng cuối cùng sẽ dẫn đến nhiều quyết định như vậy.

Hầu như tất cả các quốc gia đều có luật quốc gia được thiết kế để hạn chế ô nhiễm, bảo vệ động thực vật và chống lại biến đổi khí hậu. Nhưng những luật này đó không phải lúc nào cũng được thực hiện đầy đủ và khi chúng bị vi phạm, người dân thường đấu tranh để buộc chính phủ và các công ty phải chịu trách nhiệm.

Người phụ nữ gánh củi. Ảnh của Gyan Shahane / Unsplash

Ở cấp độ quốc gia, tuyên bố một môi trường lành mạnh là quyền của con người sẽ cho phép mọi người thách thức các chính sách hủy hoại môi trường theo luật nhân quyền, vốn đã được quy định rõ ràng ở nhiều quốc gia.

Trước cuộc bỏ phiếu, Báo cáo viên đặc biệt của LHQ về Nhân quyền và môi trường, ông David Boyd cho biết: “Những nghị quyết này trông thì có vẻ trừu tượng, nhưng chúng là chất xúc tác cho hành động, và chúng trao quyền cho người dân bình thường để buộc chính phủ của họ phải chịu trách nhiệm theo cách rất mạnh mẽ.”

Trong những ngày trước khi nghị quyết của Đại hội đồng được thông qua, bà Andersen đã chỉ ra một nghị định tương tự từ năm 2010 công nhận quyền được vệ sinh và nước sạch. Bà nói, điều đó đã thúc đẩy các quốc gia trên toàn cầu bổ sung các biện pháp bảo vệ nước uống vào hiến pháp của họ.

“Nghị quyết sẽ kích hoạt hành động bảo vệ môi trường và cung cấp các biện pháp bảo vệ cần thiết cho mọi người trên toàn thế giới” bà Andersen cho biết. “Nó sẽ giúp mọi người bảo vệ quyền được hít thở không khí sạch, được tiếp cận với nguồn nước đủ và an toàn, thực phẩm lành mạnh, hệ sinh thái lành mạnh và môi trường không độc hại để sống, làm việc, học tập và vui chơi”.