Khai thác 'núi than thải' ở Quảng Ninh. Liệu có an toàn?

Dùng đất đá than thải làm vật liệu san lấp mang lại nhiều lợi ích, tuy nhiên địa phương cần tổ chức khai thác an toàn và có sự giám sát của Bộ Tài nguyên Môi trường, theo PGS.TS Nguyễn Phương.

Hàng năm loạt mỏ than trên địa bàn Quảng Ninh đổ ra các bãi thải khoảng 150 triệu m3 đất đá, chiếm dụng hàng nghìn ha đất ở TP Hạ Long, Cẩm Phả... theo thời gian, khối lượng đất đá tại các bãi thải rất lớn, có những bãi chứa vài chục triệu m3 đất đá, chất cao như núi. Tỉnh Quảng Ninh đang lên phương án khai thác những "núi than thải" này làm vật liệu san lấp mặt bằng các dự án, công trình trên địa bàn.

VnExpress phỏng vấn PGS.TS Nguyễn Phương (Khoa Môi trường, Đại học Mỏ - Địa chất) xung quanh vấn đề nêu trên.

- Từ góc độ chuyên gia môi trường, ông nhìn nhận như thế nào về việc sử dụng đất đá thải ra từ mỏ than làm vật liệu san lấp mặt bằng?

- Các nghiên cứu cho thấy việc này mang lại nhiều lợi ích. Trước hết nó giải quyết nhu cầu về vật liệu san lấp đang rất lớn của tỉnh Quảng Ninh. Trong khi nhiều núi than thải ở tỉnh này ngày càng chất cao, không được sử dụng vào việc gì mà lại ảnh hưởng đến môi trường, thì nhu cầu sử dụng vật liệu san lấp để làm đường, lấn biển phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế, du lịch ở Quảng Ninh những năm vừa qua và thời gian tới là rất lớn, bình quân khoảng 130 triệu m3 mỗi năm.

Lâu nay để có vật liệu san lấp, nhiều ngọn núi, quả đồi đã bị xẻ dẫn tới mất cảnh quan, đây là một điều không nên nhất là với một địa phương có thể mạnh về cảnh quan du lịch như Quảng Ninh.

Như vậy sử dụng núi than thải làm vật liệu san lấp không chỉ giải quyết vấn đề nguồn vật liệu mà còn bớt đi được nguy cơ gây mất cảnh quan như đã nói ở trên.

Thứ hai, việc này sẽ hạn chế được vấn đề mất diện tích đất phục vụ đổ thải. Có thể thấy trên thực tế diện tích đất các bãi thải ở Quảng Ninh rất lớn, lên đến hàng nghìn ha. Diện tích này có thể làm được nhiều việc như xây công viên, khu du lịch, trồng rừng, quy hoạch sân golf...

Thứ ba, khi đất đá thải này được sử dụng, vận chuyển đi nơi khác sẽ chấm dứt mối lo về "quả bom" trên đầu các khu dân cư gần núi thải mỗi mùa mưa đến vì nguy cơ sạt lở. Trên thực tế đã có nhiều vụ sạt lở ở các núi thải than này, đặc biệt là trận lũ năm 2015, nước lũ cùng với chất thải tràn xuống khu dân cư khiến cuộc sống người dân đảo lộn.

Nhiều lợi ích như vậy, tuy nhiên không phải cứ thế múc đất đá thải này sử dụng là có thể đảm bảo an toàn, mà cần phải có những căn cứ về mặt khoa học, cũng như phương pháp vận chuyển đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường.

PGS.TS Nguyễn Phương trả lời VnExpress. Ảnh: Gia Chính

- Như ông vừa nói có rất nhiều lợi ích, song vì sao lâu nay việc dùng đất đá thải than làm vật liệu san lấp không được thực hiện?

- Đất đá thải than hàng chục năm qua chưa được sử dụng làm vật liệu san lấp mà chỉ đổ thành từng núi, vì trước 2010, Luật Khoáng sản chưa đề cập đến việc sử dụng đất đá thải này nên không có cơ sở để thực hiện.

Sau năm 2010, luật cho phép UBND cấp tỉnh được cấp giấy sử dụng chất thải ở các mỏ, bãi thải đã ngừng hoạt động, còn Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp phép cho các bãi đang hoạt động. Tuy nhiên, hiện nay hầu hết các bãi thải đều đang hoạt động, vì mỗi bãi thải không chỉ là nơi chứa đất đá thải cho một mỏ mà thường từ ba bốn mỏ. Chính vì vậy, tỉnh Quảng Ninh đang đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường ủy quyền cho tỉnh cấp phép để đẩy nhanh tiến độ giải quyết các hồ sơ, thủ tục liên quan.

Tôi cho rằng không thể uỷ quyền cho tỉnh Quảng Ninh thực hiện việc lấy đất đá thải này, vì như thế sẽ trái với luật hiện hành. Ở đây cần cách tiếp cận thận trọng hơn. Các bên liên quan nên ngồi lại với nhau xây dựng cơ chế phối hợp giữa trung ương và địa phương để có phương án sử dụng tốt nhất, vừa giải quyết nhu cầu cấp thiết, vừa đảm bảo giám sát theo đúng tinh thần "không đánh đổi môi trường lấy kinh tế".